Пан Лес - Сыс Анатоль - Страница 1

1

Анатоль Сыс

Пан Лес

Неапаленая купіна[1]

Калі я быў малы, дык часта думаў, чаму ў мяне маці такая старая і непрыгожая, а аднойчы адважыўся запытацца пра яе шнары на твары, якія глыбока ў душы любіў, якія тысячы разоў цалаваў.

— Ох, сынок мой! Гэта ж здарыўся пажар, і яшчэ з адной жанчынай абгарэлі крэпка. Жанчына тая памерла. I ў мяне былі абпаленыя і рукі, і грудзі, і твар… I была я цяжарная табою, сынок мой, і ўсе казалі, гэта я даведалася потым, што ці я памру, ці дзіця народзіцца мёртвым. Аж нарадзіла я цябе, сынок мой, жывенькага, толькі на твары была чырвоная плямінка. Я думала, сьлед ад пажару, аж аклямаўся ты трохі, і яна зьнікла, сынок мой. А была я прыгожая да пажару. Ды хіба ў непрыгожай маці мог нарадзіцца такі сынок мой?..

Як сьвятарны абраз, людзі вынесьлі маці з пажару, бы вужаку, маланку аддзёрлі ад белых грудзей, каб суцішыць пакуты, паклалі пад цёмную хмару і, каб смагу спатоліць, размову вялі аб вадзе, а яшчэ гаварылі: Пярун выбірае шчасьлівых. маці верыла людзям, на шчасьце, цяжарная мной, і шаптала замову: калюжыны — гадам вашывым, полю жытняму — дожджык, а рэчка — крывінцы маёй… Бы вужака, маланка смактала у полымя грудзі і плявала адрыжкі на самых прыгожых жанчын, Неапаленай Купіне — маці — маліліся людзі, і пачуў я ва ўлоньні: з пакуты народзіцца Сын… Неапаленай Купіне — маці — малюся адзінай, я ўсмактаў з малаком і любоў, і праклёны яе: хто плюе на жанчыну — той нелюдзь плюе на Радзіму, хто гандлюе сьвятыняй — той маці сваю прадае.

Пацеркі

Гэтыя драўляныя пацеркі з шыі маёй бабулі насампраўдзе бурштынавыя. Штоночы яны падкочваюцца да маёй галавы і самотным голасам пытаюцца пра сваю гаспадыню. Адчуваю, як мяне пранізваюць бурштынавыя промні, і я, зачараваны, узіраюся ў іх мэту, а там немаўлячы беларусік у прыполе сівой бабулі гуляе бурштынавымі маністкамі. — А ў перапёлкі галоўка баліць… — замест калыханкі сьпявае яму бабуля. — А ў перапёлкі ручкі баляць… Хлапчанё засынае і ўсё жыцьцё задумваецца пра гаротніцу-перапёлку. …Гэныя драўляныя пацеркі насампраўдзе бурштынавыя. Іх згубіла перапёлка, калі нагнулася расы папіць…

*** Поле поле ў німбах сланечнікаў сланечнікаў…

Поле поле ў німбах сланечнікаў сланечнікаў жоўты жоўты вецер пчолаў лашчыць лашчыць страшна страшна страшна вее вее вее жоўтым жоўтым жоўтым ветрам ветрам ветрам ходзіць ходзіць ходзіць полем вечнасьць вечнасьць пчолы пчолы пчолы джаляць маці маці ў вочы вочы вочы па шчоках сьцякаюць сьлёзы сьлёзы сьлёзы сьлёзы сьлёзы сьлёзы сьлёзы сьлёзы сьлёзы сьлёзы сьлёзы сьлёзы

*** Радзіма пачынаецца з жанчыны…

Радзіма пачынаецца з жанчыны. Я гэта адчуваў, а ўразумець яшчэ ня мог — дзіцём шчапаў лучыну, каб хворую матулю адагрэць, і разам зь ёй да позьняе гадзіны мы слухалі трывожна крыгалом, ня ведаў я, што грэў тады Радзіму і не падманным, а жывым агнём.

Дзед перад сьмерцю

Ён свае ногі дажыў…

Са слоў майго бацькі Ён свае ногі дажыў, сьляды, як сьліну ваўчыцы, скаўталі сьнягі, лаўжы — маўчыце пра гэта, ваўчыцы. Маўчыце, як пахне ён, ня рушце зубамі полы — матуля трапала лён, каб справіць чугай да Міколы. Забудзьце, як пахне ён, карстагі — яшчэ карыты, прысьніце, ваўчыцы, сон, што вы на зіму ўсю сыты. Ня слухайце поўсьцю лес, ён вам цераз поле ня чутны, ён толькі што з крушвіцы зьлез, такі барадаты і цудны. Масьніцы на сто сукоў скрыпяць пад яго нагамі, кашара на трох быкоў — бярыце, ваўкі, быкамі, пакіньце яго сьляды — чаўны пагудастых кроснаў. Кажух, як алень руды, маячыць у шчыльных соснах. За лесам па пояс сьнег, за лесам поле памерла. Ваўчыцы галоднай сьмех у гурбах захрас па горла. А ён, як у сенакос свой клін адбрыдаў калісьці, над сьнегам нагу занёс, над полем насьпех памаліўся. Дарога у белы сьвет — уцёкі ад шэрай ваўчыцы, што носам у цёплы сьлед, бы лапамі ў куст чарніцы. Вось поле б змагці наўпрост да пчол у глухіх калодах. Там пахне ня кнотам воск, а мёдам.

Рай

Самыя вясёлыя і галасістыя салаўі — на вясковых могілках. Напэўна, таму, што і днююць, і начуюць ня ў гнёздах, а ў душах маіх спрахлых дзядоў. Яны ж, як сьведчыць тутэйшы народ, былі самымі жыцьцярадаснымі і жартаўлівымі людзьмі на Палесьсі. I бярозы тут самыя белыя… Такія белыя, што ўначы здаюцца прывідамі. Дзяды і нават божышчы маіх дзядоў, як тварамі, так і думамі, былі такімі ж сьветлымі. I толькі жвір на вясковых могілках калючы і цяжкі, калі прыходзіцца кідаць свае тры жмені наўсьлед нябожчыку, як самыя важныя словы, якія не пасьпеў сказаць яму яшчэ учора. Жыве старэнькая бабулька каля самых могілак. Яна іх называе не інакш як раем і ўсё часьцей і часьцей думае пра яго. «Чаму?» — неяк запытаўся ў яе. «Таму што ў пекле ўжо нажылася».