Пан Лес - Сыс Анатоль - Страница 8

8

Марыя

Вечнасьць зрывае пялёсткі з ружы… сее, нібы насеньне, па сухадолах людскія душы, па чарназёмах каменьні. Сонца ўрастае ў чужое поле і вырастае з чужога, а калі ўзыдзе — сьвятлом, як сольлю, раны пячэ нябогу. З болем сваім ён пад дрэва сядзе, высыпле жвір з сандаляў, столькі самоты ў яго паглядзе, колькі блакіту ў далях. Птушка загледзіцца ў твар нябогі, скрушна перажагнецца, ад разьвярэджаных ног дарога травамі захінецца. Па чарназёмах гудуць каменьні, душы — па сухадолах: стань, небарака, стань на калені, любіць пакорных доля. Ён жа намацае лёс кавенькай, выбрыдзе да жанчыны, жыта зьмятае яна ў сявеньку белым крылом гусіным. — Сьветлая! — наймя ёй дасьць нябога. — Выгаі мае раны, Сьветлая, мроя мая й трывога, золачак мой крамяны. Сьветлая вымавіць: — Я — Марыя, з твару змахне змаршчынкі і бедаку, як душу, раскрые дзьверы сваёй хацінкі. Зёлак настоіць на першым сьнезе, нанач яго напоіць, скура, як з вужа, зь нябогі зьлезе, згіне з душы нябогасьць. — Любы мой, — скажа яму Марыя, — шчасьце тваё ў пакутах. Дзьверы адчыніць, бы сьвет, старыя, пойдзе на холад люты, пойдзе, ды сьніцца начамі будзе: з крыжам яго нібыта, ходзіць па вёсках, па ўбогіх людзях, Богам самім забытых.

Маналёг адступніка

Я трапіў у сіло журбы, я сам у гэтым вінаваты, я быў — здаецца, ўчора — быў на радасьць і сяброў багаты. Заўчасна разарваць сіло я мог бы, ды баюся болю — яно да жылаў прырасло, як роздум мой прырос да столі, пусты і быццам бы ня мой, як знак сьціхотнага вар’яцтва, і брыдкі па начох, як лой ці кроў на езуіцкіх пальцах. Адкуль, адкуль прыйшло яно? Калі з граху, дык грэх мой — шчасьце. Я сам, я сам прыдбаў яго — гайворана віновай масьці.

*** Ён шкадаваў турэмных пацукоў…

Ён шкадаваў турэмных пацукоў, карміў з рукі і, нават пасьля ката, даваў лізаць ім на кайданах кроў, а сам паглядам пілаваў на вокнах краты. Ён ненавідзеў гэтых пацукоў, калі ішоў чарговы раз да ката, за тое, што лізалі яго кроў і пільнавалі ад пагляду краты. Ён ненавідзеў і любіў сяброў, што прадалі яго за срэбнік кату. Гаіла сонца прамянямі кроў і пілавала прамянямі краты.

Штучная раса

Торф ня смокча                         штучную расу, і ня п’юць у лузе перапёлкі, я зьбяру яе і аднясу у агонь, бы ржавыя іголкі. Ды агонь аддасьць расу назад, скажа ўсьлед: «Я полымя шаную». I яшчэ наўсьлед сабе пачую: «Чалавек, як мог ты? Ты ж мой брат». I раса мне скуру апячэ. У агонь атруты больш ня кіну, лепей сам пазбаўлюся вачэй, але вочы брата не загінуць.

*** «Каб ты каменем стаў!»…

«Каб ты каменем стаў!» I я стаў…               сярод поля. Ані жыта засеяць, ані пожні ўзараць. Разам з гневам у мне скамянела патоля — ацяжэлых вачэй на людзей не падняць. I калі б я заплакаў — паўпіваліся б сьлёзы скамянелым струпеньнем у шчокі мае, толькі я не заплачу, бо рана ці позна: «Каб ты здраднікам стаў!» — хтосьці зноў пракляне.

Вільня, 1864 год

Эшафот на Лукішкаўскім Пляцы Перад сьмерцю зязюля кувае, перад сьмерцю жыцьця многа зычыць, а паходня, як сонца, палае, ды жыцьця, як агню, не пазычыць… Ты адкуль прыляцела, зязюля? Можа, гоніць цябе па ўсім сьвеце, быццам ястраб, шалёная куля, быццам коршак, драпежны вецер. Сьціхні ж, сьціхні, дурніца-птушка! Ці ня чуеш: гудуць вяругі, вецер шыбенікаў гушкае і, як коршак, ірве харугвы. Памаўчым… Не збылася воля, толькі лепшых сяброў забрала і пакінула сярод поля кос ды вілаў зламаных джалы. Памаўчым, але боль ня сьцішым — будуць помніць забойцаў раны. Слоў і клятваў ня трэба лішніх, шлях да волі навек абраны.